Nauka dla klimatu. Cztery żywioły - ZIEMIA. Podcast naukowy ADAMED SmartUP

Podcast naukowy ADAMED SmartUP

Podcast naukowy ADAMED SmartUP

Chciałabym zadać Wam pytanie: co to jest gleba? Często uczniowie na lekcji mówią: „no tutaj, ziemia w doniczce”. Gleba to ziemia i już… mamy. Rzeczywiście trudno powiedzieć, czym jest gleba. Spróbuję. Jest to mieszanina pokruszonej skały, obumarłej materii organicznej, wody i powietrza. Ta materia obumarła nie byłaby przydatna, gdyby nie została przetworzona przez organizmy żywe, które są w glebie, które właśnie ją przetwarzają na próchnicę. Gleba jest zasadniczym elementem ekosystemów lądowych, decydującym o utrzymaniu życia na Ziemi, dlatego jest bardzo ważna.

Dzisiejszym tematem będzie ziemia. Symboliczna jak planeta lub bardzo dosłowna jak gleba pełna dżdżownic.

„Pierwszy wschód słońca, który widziałam z Sojuza, to coś, czego nigdy nie zapomnę. Nie mogłam przestać się uśmiechać, to było naprawdę niezwykłe”.

„Doświadczenie tego widoku Ziemi jest czymś tak niesamowitym, to coś niemal przytłaczającego za pierwszym razem”.

Kiedy patrzymy na Ziemię z kosmosu, znikają narodowe podziały, konflikty dzielące ludzi stają się mniej ważne, a potrzeba wspólnych działań na rzecz ochrony naszej bladoniebieskiej kropki staje się oczywista i konieczna. Doświadczenie ujrzenia Ziemi z kosmosu zmieniło światopogląd wielu astronautów. Psychologowie nazywają to efektem „oglądu”, a dla osób, które nie oderwały się tak daleko od skorupy ziemskiej, konieczność jej ochrony nie zawsze jest taka oczywista. Na szczęście wiemy, że jest sporo osób, którym ta sprawa leży bardzo na sercu. Osoby te walczą o naszą planetę tak, jak my w ADAMED SmartUP lubimy najbardziej. Ich bronią jest nauka.

Dr Anna Łosiak jest geologiem planetarnym. Pracuje w Polskiej Akademii Nauk oraz na Uniwersytecie w Exeter. Jest także laureatką programu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.

Bada pani kratery uderzeniowe i procesy zachodzące na powierzchni Marsa. Proszę powiedzieć: czy my możemy czegoś się o Ziemi dowiedzieć, patrząc w kosmos?

Dr Anna Łosiak: Jeżeli chodzi geologię impaktową, czyli powstawanie kraterów uderzeniowych, to jest to najważniejszy proces geologiczny w naszym układzie słonecznym i najprawdopodobniej we wszystkich innych układach słonecznych, jakie mamy we wszechświecie. A w skrócie chodzi po prostu o to, że rzeczy się ze sobą zderzają i to z bardzo dużą prędkością, i to są prędkości, które są dla nas normalnie zupełnie niewyobrażalne dlatego, że te ciała niebieskie – asteroidy, które np. od czasu do czasu uderzają w Ziemię albo właśnie w Marsa czy w siebie wzajemnie, mogą się poruszać z prędkością od kilkunastu do kilkudziesięciu kilometrów na sekundę. Więc to są absolutnie gigantyczne, niesamowite prędkości i podobne rzeczy w zasadzie nie występują na Ziemi w takich normalnych warunkach, a nawet gdy chcemy coś takiego badać w laboratorium, co się dzieje, jeżeli zderzamy ciała poruszające się z takimi prędkościami, to musi być zrobione w bardzo taki skomplikowany, drogi sposób, a i tak dochodzimy wyłącznie do takich niewielkich poziomów tych hiperprędkości. To znaczy wydaje mi się, że najszybszy pocisk, jaki udało nam się wystrzelić, miał prędkość około 7 km/s. Średnio to, co się zderza z Ziemią, ma prędkość 20 km/s. Czasem zdarza się tak, że te dwa ciała, które się zderzają, mają porównywalną wielkość. To już może całkowicie zmienić to, w jaki sposób wygląda Układ Słoneczny. Np. coś podobnego zdarzyło się na naszej planecie i właśnie dzięki takiemu zderzeniu mamy dzisiaj Księżyc bez takiego zderzenia, które nastąpiło bardzo, bardzo, bardzo dawno temu, chwilę po tym, jak powstał Układ Słoneczny, gdy zderzyło się ciało troszkę mniejsze od dzisiejszej Ziemi i z ciałem wielkości mniej więcej Marsa. Oba te ciała niebieskie praktycznie przetopiły się w całości w wyniku tego zderzenia, część masy tak się „wyplumknęła” na orbitę i w ten sposób powstał nasz Księżyc. Bez tego zderzenia nie byłoby nas tutaj. Dlatego że Księżyc to jest coś, co stabilizuje orbitę Ziemi, przez stabilizację orbity stabilizuje klimat na Ziemi. Gdyby nie Księżyc, wahania klimatu byłyby równie ekstremalne co wahania klimatu na Marsie, więc „jeej” dla zderzeń. Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć, co jest potrzebne dla naszego własnego funkcjonowania, a także to, że kratery uderzeniowe mają całe mnóstwo takich superpraktycznych zastosowań. Więc to nie jest tylko zrozumienie powstawania naszej planety, co jakby jest istotne, żeby wiedzieć, po to żeby np. lepiej wydobywać różne złoża, które są związane bardzo, bardzo często z kraterami uderzeniowymi właśnie. Np. większość niklu, jaki wydobywaliśmy w przeciągu ostatnich stu lat na świecie, pochodzi właśnie z takiego gigantycznego krateru uderzeniowego w Kanadzie. Większość kraterów uderzeniowych, jakie są w Stanach Zjednoczonych, jest związana z dużymi pokładami ropy i gazu.

Czy można powiedzieć, że Mars jest naszym planem B? Czy raczej dla Ziemi i Ziemian planu B na razie nie ma?

Dr Anna Łosiak: Absolutnie nie. Nigdy nie będziemy w stanie terraformować Marsa tak, żeby był on takim miejscem dla życia dla nas, jakim jest Ziemia. Ziemia to jest ta planeta, o którą musimy dbać, dlatego że nie ma drugiej takiej. W związku z czym nie. Natomiast absolutnie jest możliwe, ja myślę, że jest nieuniknione wręcz, o ile się w międzyczasie tutaj nie wybijemy w jakiś malowniczy sposób, czego mam nadzieję unikniemy, że ludzkość zasiedli Marsa, że będziemy mieli stałe bazy na Księżycu i na innych ciałach niebieskich. Natomiast to nigdy nie będzie tak jak na Ziemi i Ziemia jest najfajniejszym miejscem do życia dla nas, jakie może być, nie zepsujmy tego.

Pani prace są fascynujące. Myślę, że wiele młodych osób chciałoby się zajmować badaniami innych planet. Jakie porady miałaby pani dla przyszłych naukowczyń i naukowców, którzy chcieliby pójść tą drogą?

Dr Anna Łosiak: Z jednej strony chciałam powiedzieć, że nigdy nie jest za późno, żeby zacząć. Są absolutnie niesamowici ludzie, którzy zaczęli wcale nie tak wcześnie i doszli do absolutnie cudownych, ważnych rezultatów np. Carolyn Shoemaker, która była żoną jednego z największych geologów zajmującym się kraterami geologicznymi właśnie. Po odchowaniu trójki dzieci, po powstrzymywaniu dużej liczby kolegów swojego męża przed ukatrupieniem tegoż męża, ponieważ miał dość malowniczy charakter (wspaniały naukowiec, średnio miły człowiek podobnież do przebywania, więc zajmowała się nie tylko dziećmi, ale też mężem), i wtedy, jak miała trochę więcej czasu, zajęła się sama nauką, dokładnie astronomią, i odkryła bardzo dużą liczbę nowych komet, asteroid, w tym także asteroidę, która rozpoczęła takie publiczne zainteresowanie się właśnie tematem kraterów uderzeniowych, kiedy na początku lat 90. została ta kometa zaobserwowana chwilę przed zderzeniem się z Jowiszem, chyba Jowiszem… albo Saturnem… chyba Jowiszem. I po tym, jak byliśmy w stanie oglądać na żywo ten niesamowity spektakl bardzo taki dramatyczny i wysokoenergetyczny, do ludzi nagle dotarło, że to może się zdarzyć też na Ziemi i byłoby fajnie tego uniknąć. Dzięki temu nie tylko powstały kilka lat później dwa filmy, jeden z nich to „Armageddon” drugi to „Deep Impact”, które po prostu wdrukowały ludziom w mózgi taką możliwość bycia trafionym przez asteroidę i konieczność uniknięcia tego losu, ale też bardzo, bardzo ułatwiły uzyskiwanie pieniędzy od polityków przez naukowców na śledzenie tego typu asteroid, które mogą nam zagrozić na bieżąco. W związku z tym supernauką można się zająć w każdym wieku. Natomiast jeżeli zaczynałabym jeszcze raz moją karierę, to przede wszystkim sugerowałabym zainteresowanie się różnymi rzeczami, niekoniecznie zawężania swoich zainteresowań do jednej tylko rzeczy, dlatego że jest bardzo dużo specjalistów w jednym konkretnym temacie. Natomiast bardzo trudno jest czasem połączyć różne kawałki wiedzy ze sobą z trochę inn...